بررسی علمی و فرایندهای ذهنی
ریشه های علم روانشناسی را میتوان در سده های چهارم و پنجم پیش از میلاد جستجو کرد.
فیلسوفان یونان، سقراط و افلاطون و ارسطو، پرسش‌های بنیادی را درباره ذهن آدمی مطرح کردند و بقراط که به «پدر پزشکی» شهرت دارد مشاهدات مهمی درباره نحوه کنترل اندام‌ها توسط مغز انجام داد.
– یکی از اولین مجادله‌ها درباره روانشناسی انسان بر سر این سؤال است :
آیا قابلیت‌های انسان ذاتی است ؟ (دیدگاه فطری نگر) یا از راه تجربه کسب می شود؟ (دیدگاه تجربی نگر )
– در نیمه دوم سده نوزدهم علم روانشناسی پدیدار شد.
در سال ۱۸۹۷ میلادی، ویلهلم وونت در دانشگاه لایپزیگ نخستین آزمایشگاه روانشناسی تجربی را تأسیس کرد.
نخستین مکاتب روانشناسی عبارت بودند از :
– ساخت گرایی : تحلیل ساخت‌های ذهنی
– کارکردگرایی : ذهن چگونه کار می کند که سبب تطابق و کارکرد جاندار در محیط خود می‌شود
– رفتارگرایی : بررسی رفتارهای بدون ارتباط با هشیاری
– روانشناسی گشتالت : تأکید بر الگوهای حاصل از محرک‌ها و سازمان تجربه‌ها
– روانکاوی : تأکید بر نقش فرایندهای ناهشیار بر رشد شخصیت و انگیزش
نظریه‌ی خبرپردازی ، روانشناسی زبان و روانشناسی عصب‌شناختی از پیشرفت های نوین روانشناسی است.
از دیدگاه‌های مختلف میتوان روانشناختی را برررسی کرد :
– رویکرد زیست شناختی :
در پی آن است که اعمال را به رویدادهایی در بدن و به ویژه در مغز و دستگاه عصبی ارتباط دهد.
– رویکرد رفتاری :
تنها به آن دسته از فعالیت‌های بیرونی جاندار توجه دارد که قابل مشاهده و اندازه‌گیری باشند.
– رویکرد شناختی :
با فرایندهایی مانند ادراک ، به خاطر سپردن ، استدلال ، تصمیم‌گیری ، حل مسأله و نیز رابطه‌ی این فرایندها با رفتار، سروکار دارد.
– رویکرد روانکاوی :
تأکید بر انگیزه‌های ناهشیار است که ریشه در تکانه‌های جنسی و پرخاشگرانه‌ی واپس‌رانده دارد.
– رویکرد پدیدار شناختی :
بر تجربه‌های ذهنی فرد و انگیزش در جهت خودشکوفایی تأکید می‌ورزد.
در روانشناسی هر موضوع را میتوان در چارچوب یک یا چند رویکرد از میان رویکردهای نام برده تحلیل کرد.
رویکرد زیست شناختی این فرق را با رویکردهای دیگر دارد که بخشی از اصول آن از زیست‌شناسی گرفته شده است.
پژوهشگرانی با گرایش زیست‌شناسی غالباً می‌کوشند اصول روانشناختی را بر پایه‌ی اصول زیست شناختی تبیین کنند این گرایش، به کاهشگری شهرت دارد.
امروزه پدیده‌های رفتاری بیشتر و بیشتر در هر دو سطح زیست شناختی و روانشناختی تبیین می شوند.
هر پژوهش روانشناختی مستلزم ارائه فرضیه و سپس آزمون آن فرضیه با یکی از روش‌های علمی است.
در مواردی که عملی باشد از روش آزمایش استفاده می‌شود چون در این روش سعی بر این است که همه‌ی متغيرها بجز متغیرهای مورد بررسی کنترل شوند.
متغیر مستقل :
متغیری است که آزمایشگر آن را دستکاری می کند.
متغیر وابسته :
متغیر وابسته (معمولاً شاخصی از رفتار آزمودنی) متغیری است که می‌خواهیم بررسی کنیم که تحت تأثیر تغییرات متغیر آزمایشی قرار میگیرد یا نه.
ساده‌ترین طرح آزمایش به این صورت است که آزمایشگر یک متغیر مستقل را تغییر می‌دهد تا اثر آن را بر یک متغیر وابسته مشاهده کند.
بدین صورت قرار دادن تصادفی آزمودنی‌ها در گروه‌های آزمایش و گواه از عناصر اصلی طرح آزمایشی است.
در بسیاری از آزمایش ها متغیر مستقل چیزی است که یا حضور دارد یا حضور ندارد.
ساده‌ترین طرح آزمایش شامل یک گروه آزمایشی (حضور وضعیت مورد نظر در یک دسته آزمودنی) و یک گروه گواه (فقدان وضعیت مورد نظر در دسته دیگری) است و اگر تفاوت بین میانگین‌های دو گروه آزمایشی و گواه از لحاظ آماری معنادار باشد نتیجه می‌گیریم که وضعیت مورد نظر به صورتی پایا مؤثر بوده است، به این معنا که تفاوت بین گروه‌ها ناشی از اثر متغیر مستقل بوده و نه حاصل عوامل تصادفی، یا وجود چند مورد استثنایی.
در مواردی که آزمایشگر کنترلی بر استقرار آزمودنی‌ها در دسته‌های گواه و آزمایشی ندارد، می‌تواند از روش همبستگی استفاده کند.
با این روش میتوان تعیین کرد آیا تفاوت طبیعی بین مردم در یک زمینه با تفاوت آنان در زمینه دیگری پیوند دارد یا خیر.
– میزان همبستگی بین دو متغیر با ضریب همبستگی یا r اندازه‌گیری می‌شود که مقدار آن بین ۱ – و ۱ است.
– فقدان هر گونه رابطه را ضریب صفر نشان می‌دهد و رابطه‌ی کامل را عدد ۱.
– هر چه مقدار r از صفر به سوی ۱ میل کند نیرومندی رابطه بیشتر است.
– ضریب همبستگی ممکن است مثبت یا منفی باشد.
مثبت یا منفی بودن آن بستگی به این دارد که متغیری همراه متغیر دیگر افزایش یابد (+) یا با کاهش یک متغیر، متغیر دیگر افزایش یابد (_).
مشاهده، یکی از روش‌های پژوهش است که در آن پدیده موردنظر تحت مشاهده قرار میگیرد.
پژوهشگران باید دوره آموزشی لازم را در کار مشاهده و ثبت دقیق مشاهدات بگذرانند تا بتوانند از فرافکنی سوگیری‌های خود بر گزارش‌ها پرهیز کنند.
پدیده‌هایی را که مشاهده مستقیم آنها ممکن نیست با استفاده از زمینه‌یابی (پرسشنامهها و مصاحبه‌ها) و یا بازسازی شرح حال افراد میتوان به طور غیرمستقیم مشاهده کرد.
اصول اخلاقی اولیه حاکم بر رفتار اخلاقی با آزمودنی‌های انسانی عبارتند از :
اطلاعات حاصل از این بررسی باید بتواند استفاده از هر نوع روش دردآور یا آسیب‌زا برای حیوانات را توجیه کند.
رشته‌های تخصصی مهم روانشناسی :
– زیست شناختی
– روانشناسی آزمایشی
– روانشناسی رشد اجتماعی و شخصیت
– روانشناسی بالینی و مشاوره
– روانشناسی آموزشگاهی و تربیتی
– روانشناسی صنعتی و مهندسی
