۱ . ادراک‌ها افکار و احساسات هر فرد در هر لحظه هشیاری او را تشکیل میدهند .

 هنگامی میتوان از وجود حالت هشیاری دگرگون سخن گفت که کارکرد ذهنی کسی که این حالت را تجربه می کند در نظر خودش تغییر کرده باشد یا غیرعادی به نظر آید برخی حالت‌های دگرگون هشیاری ، مانند خواب و رؤیا را همگان تجربه می‌کنند حالت‌های دیگر از شرایط خاصی از قبیل ، مراقبه ، هیپنوتیسم یا مصرف دارو ناشی میشوند.

۲ . کارکردهای هشیاری عبارتند از :

(الف) وارسی خود و محیط خود به نحوی که از آنچه در درون بدن و در دور و بر ما اتفاق میافتد آگاه شویم .

(ب) کنترل کردن اعمال خویش به گونه‌ای که با رویدادهای محیط بیرونی هماهنگ شوند.

 همه‌ی رویدادهایی که بر هشیاری اثر میگذارند در هر لحظه در کانون آگاهی ما قرار ندارند 

خاطره رویدادهای شخصی و دانسته های قابل دسترس که در طول زندگی اندوخته ایم اما در حال حاضر بخشی از هشیاری ما را تشکیل نمی دهند

خاطره‌های پیش هشیار نامیده میشوند.

 رویدادهایی به صورت نیمه هشیار بر رفتار ما اثر میگذارند هرچند از ادراک و دریافت آنها آگاه نمی‌شویم .

۳ . طبق نظریه‌ی روانکاوی برخی خاطره ها و تکانه هایی که از نظر
عاطفی دردناکند به هشیاری راه نمی‌یابند زیرا واپس رانده شده‌اند .

وا پس رانده شدن خاطرات  یعنی در ناهشیار قرار دارند این افکار و تکانه‌های ناهشیار بر رفتار ما اثر میگذارند هرچند که فقط به طور غیر مستقیم و از راه رؤیاها رفتارهای غیر منطقی و لغزش‌های کلامی به هشیاری ما راه یافته باشند.

۴ . مفهوم خودکاری : 

به صورت عادت درآمدن پاسخ‌هایی است که در آغاز نیازمند توجه هشیارانه بوده مانند رانندگی اتومبیل .

۵ . خواب یکی از حالت های دگرگون هشیاری است.

 توجه به خواب به خاطر مراحل منظمی است که در برنامه‌های خواب و در عمق خواب مشاهده می‌شود این مراحل با استفاده از موج نگاره‌ الکتریکی مغز (EEG) مطالعه می‌شوند.

 طرحهای امواج مغزی حاکی از وجود چهار مرحله‌ متفاوت است 

(عمق) متفاوت خواب است و یک مرحله ی پنجم که حرکات سریع چشم (آ ر یی ام)‌ از ویژگی آن است. 

این مراحل در طول شب به تناوب تکرار می‌شوند. رؤیاها اکثراً در اثنای مرحله‌ی (AREM) رخ می‌دهند و نه در طول چهار مرحله دیگر

۶ . براساس مدل فرایند متضاد ، خواب تعامل دو فرایند متضاد است  

– سایق خواب تعادل حیاتی 

– فرایند هشیارکننده‌ وابسته به وقت و ساعت – تمایل برای به خواب رفتن یا بیدار ماندن را تعیین میکنند.

خواب یا بیدار بودن در هر وقت معین به نیروهای نسبی دو فرایند مزبور بستگی دارد اختلالات خواب چند نوع است :

 محرومیت از خواب

 بیخوابی 

حمله‌ی خواب 

 وقفه‌ی تنفسی

۷ . فروید رؤیا را ناشی از علل روانی می‌داند بین محتوای آشکار و محتوای پنهان رؤیا فرق میگذارد و رؤیا را امیالی در کسوت مبدل به شمار می‌آورد. در نظریه‌های دیگر رؤیا انعکاسی از پردازش اطلاعات است که مغز در حین خواب انجام می‌دهد. 

اخیراً بعضی از نظریه پردازان به این نتیجه رسیده اند که رؤیا فرایندی است شناختی که ادراک ها ، علائق و اشتغال ذهنی به هیجان‌ها را
منعکس میکند.

۸ . مراقبه کوششی است برای دگرگونی هشیاری از طریق اجرای آیین‌ها یا تمرین‌هایی شبیه آنچه در یوگا یا ذن رایج است.

 حاصل مراقبه رسیدن به نوعی حالت عرفانی است که در آن آرامشی عمیق به فرد دستمی‌دهد و احساس میکند که رابطه اش با جهان خارج قطع شده است.

۹ . هیپنوتیسم حالتی از پاسخ‌دهی است که در آن آزمودنی‌ها توجه خود را بر هیپنوتیسم کننده و تلقینات او متمرکز می‌کنند .

برخی از مردم آسان‌تر هیپنوتیسم می‌شوند . هرچند بیشتر مردم تا حدودی هیپنوتیسم پذیرند پاسخ‌های هیپنوتیسمی معمول عبارتند از : افزایش یا کاهش کنترل بر حرکات تحریف حافظه از طریق فراموشی پس هیپنوتیسمی 

 توهمات مثبت و منفی کاهش درد یکی از کاربردهای سودمند هیپنوتیسم است .

۱۰ . از داروهای روانگردان قرن‌ها برای تغییر هشیاری و خلق و خو استفاده شده است

 انواع این داروها عبارتند از :

– داروهای کندکننده کندسازها از قبیل الکل آرامبخش‌ها و مواد استنشاقی؛ مواد افیونی از قبیل هرویین و مورفین

– محرک‌ها مانند آمفتامین‌ها و کوکایین؛ توهم زاها از قبيل LSD و پی سی پی و شاهدانگان از قبیل ماری جوآنا و حشیش

۱۱ . مصرف مکرر هریک از این داروها می‌تواند به وابستگی دارویی منجر شود که مشخصه ی آن افزایش تحمل علائم ترک اعتیاد و اجبار در مصرف است. منظور از سوء مصرف دارو مصرف مداوم داروی معینی به رغم پیامدهای وخیم آن توسط فردی است که هنوز به مرحله وابستگی دارویی نرسیده است.

۱۲ . اختلاف نظر قابل ملاحظه‌یی بر سر پدیده‌های فراروانی وجود
دارد، پدیده‌هایی از قبیل اینکه آدمی میتواند از راه‌هایی به جز تحریک اندام‌های حسی شناخته شده اطلاعاتی در مورد جهان به دست آورد یا اینکه صرفاً از طریق ذهن بر رویدادهای مادی اثر بگذارد.

 پدیده های فراروانی عبارتند از ادراک فراحسی (ESP) در شکل‌های مختلف آن اندیشه خوانی ، بینی پیشگویی و حرکت فراروانی یعنی حرکت دادن اشیاء به وسیله‌ی ذهن 

۱۳ . تحقیقات به دقت کنترل شده ای به نام آزمایش‌های گانزفلد به منظور بررسی ادراک فراحتی (ESP) از راه اندیشه خوانی انجام شده است. برخلاف بسیاری از گزارش‌های پیشین درباره‌ی پدیده‌های فراروانی به نظر میرسد که این آزمایش ها در برابر انتقادهای تکرار ناپذیری فقدان کنترل‌های کافی یا قرار داشتن در معرض مشکلات پژوهش‌های بایگانی شده به خوبی مقاومت کرده اند با این حال بیشتر روانشناسان هنوز هم به پدیده‌های فراروانی به دیده تردید می‌نگرند و پیش از نتیجه گیری درباره پدیده‌های فراروانی حداقل بر تکرارهای موفقیت آمیز بیشتری
تأکید دارند.