بررسی علمی و فرایند های ذهنی
ریشه های علم روانشناسی را میتوان در سده های چهارم و پنجم پیش از میلاد جستجو کرد.
فیلسوفان یونان سقراط و افلاطون و ارسطو پرسش های بنیادی را درباره ذهن آدمی مطرح کردند و بقراط که به «پدر پزشکی» شهرت دارد مشاهدات مهمی درباره نحوه کنترل اندام ها توسط مغز انجام داد.
– یکی از اولین مجادله ها درباره روانشناسی انسان بر سر این سؤال است :
آیا قابلیت های انسان ذاتی است ؟ (دیدگاه فطری نگر) یا از راه تجربه کسب می شود؟ (دیدگاه تجربی نگر )
– در نیمه دوم سده نوزدهم علم روانشناسی پدیدار شد.
در سال ۱۸۹۷ میلادی ، ویلهلم وونت در دانشگاه لایپزیگ نخستین آزمایشگاه روانشناسی تجربی را تأسیس کرد .
نخستین مکاتب روانشناسی عبارت بودند از :
– ساخت گرایی : تحلیل ساخت های ذهنی
– کارکردگرایی ( ذهن چگونه کار میکند که سبب تطابق و کارکرد جاندار در محیط خود می شود)
– رفتارگرایی : بررسی رفتارهای بدون ارتباط با هشیاری
– روانشناسی گشتالت : تأکید بر الگوهای حاصل از محرک ها و سازمان تجربه ها
– روانکاوی : تأکید بر نقش فرایندهای ناهشیار بر رشد شخصیت و انگیزش
نظریه خبر پردازی ، روانشناسی زبان و روانشناسی عصب شناختی از پیشرفت های نوین روانشناسی است.
از دیدگاه های مختلف میتوان روانشناختی را برررسی کرد :
– رویکرد زیست شناختی :
در پی آن است که اعمال را به رویدادهایی در بدن و به ویژه در مغز و دستگاه عصبی ارتباط دهد.
– رویکرد رفتاری :
تنها به آن دسته از فعالیت های بیرونی جاندار توجه دارد که قابل مشاهده و اندازه گیری باشند.
– رویکرد شناختی :
با فرایندهایی مانند ادراک ، به خاطر سپردن ، استدلال ، تصمیم گیری ، حل مسأله و نیز رابطه ی این فرایندها با رفتار سروکار دارد .
– رویکرد روانکاوی :
تأکید بر انگیزه های ناهشیار است که ریشه در تکانه های جنسی و پرخاشگرانه ی واپس رانده دارد.
– رویکرد پدیدار شناختی :
بر تجربه های ذهنی فرد و انگیزش در جهت خودشکوفایی تأکید می ورزد .
در روانشناسی هر موضوع را میتوان در چارچوب یک یا چند رویکرد از میان رویکردهای نام برده تحلیل کرد .
رویکرد زیست شناختی این فرق را با رویکردهای دیگر دارد که بخشی از اصول آن از زیست شناسی گرفته شده است.
پژوهشگرانی با گرایش زیست شناسی غالباً میکوشند اصول روانشناختی را بر پایه اصول زیست شناختی تبیین کنند این گرایش به کاهشگری شهرت دارد.
امروزه پدیده های رفتاری بیشتر و بیشتر در هر دو سطح زیست شناختی و روانشناختی تبیین می شوند.
هر پژوهش روانشناختی مستلزم ارائه فرضیه و سپس آزمون آن فرضیه با یکی از روش های علمی است.
در مواردی که عملی باشد از روش آزمایش استفاده می شود چون در این روش سعی بر این است که همه ی متغيرها بجز متغیرهای مورد بررسی کنترل شوند .
متغیر مستقل :
متغیری است که آزمایشگر آن را دستکاری می کند .
متغیر وابسته :
متغیر وابسته معمولاً شاخصی از رفتار آزمودنی متغیری است که میخواهیم بررسی کنیم که تحت تأثیر تغییرات متغیر آزمایشی قرار میگیرد یا نه.
ساده ترین طرح آزمایش به این صورت است که آزمایشگر یک متغیر مستقل را تغییر می دهد تا اثر آن را بر یک متغیر وابسته مشاهده کند.
بدین صورت قرار دادن تصادفی آزمودنی ها در گروه های آزمایش و گواه از عناصر اصلی طرح آزمایشی است .
در بسیاری از آزمایش ها متغیر مستقل چیزی است که یا حضور دارد یا حضور ندارد .
ساده ترین طرح آزمایش شامل یک گروه آزمایشی (حضور وضعیت مورد نظر در یک دسته آزمودنی) و یک گروه گواه (فقدان وضعیت مورد نظر در دسته دیگری) است و اگر تفاوت بین میانگین های دو گروه آزمایشی و گواه از لحاظ آماری معنادار باشد نتیجه می گیریم که وضعیت مورد نظر به صورتی پایا مؤثر بوده است، به این معنا که تفاوت بین گروه ها ناشی از اثر متغیر مستقل بوده و نه حاصل عوامل تصادفی ، یا وجود چند مورد استثنایی.
در مواردی که آزمایشگر کنترلی بر استقرار آزمودنی ها در دسته های گواه و آزمایشی ندارد، میتواند از روش همبستگی استفاده کند.
با این روش می توان تعیین کرد آیا تفاوت طبیعی بین مردم در یک زمینه با تفاوت آنان در زمینه دیگری پیوند دارد یا خیر .
– میزان همبستگی بین دو متغیر با ضریب همبستگی یا r اندازه گیری می شود که مقدار آن بین ۱ – و ۱ است.
– فقدان هر گونه رابطه را ضریب صفر نشان می دهد و رابطه ی کامل را عدد ۱ .
– هر چه مقدار r از صفر به سوی ۱ میل کند نیرومندی رابطه بیشتر است.
– ضریب همبستگی ممکن است مثبت یا منفی باشد
مثبت یا منفی بودن آن بستگی به این دارد که متغیری همراه متغیر دیگر افزایش یابد (+) یا با کاهش یک متغیر متغیر دیگر افزایش یابد (_).
۱۰. مشاهده ، یکی از روش های پژوهش است که در آن پدیده مورد نظر تحت مشاهده قرار می گیرد.
پژوهشگران باید دوره آموزشی لازم را در کار مشاهده و ثبت دقیق مشاهدات بگذرانند تا بتوانند از فرافکنی سوگیری های خود بر گزارشها پرهیز کنند.
پدیده هایی را که مشاهده مستقیم آنها میسر نیست با استفاده از زمینه یابی ( پرسشنامه ها و مصاحبه ها ) و یا بازسازی شرح حال افراد میتوان به طور غیرمستقیم مشاهده کرد .
اصول اخلاقی اولیه حاکم بر رفتار اخلاقی با آزمودنی های انسانی عبارتند از :
اطلاعات حاصل از این بررسی باید بتواند استفاده از هر نوع روش دردآور یا آسیب زا برای حیوانات را توجیه کند .
رشته های تخصصی مهم روانشناسی :
– زیست شناختی
– روانشناسی آزمایشی
– روانشناسی رشد اجتماعی و شخصیت
– روانشناسی بالینی و مشاوره
– روانشناسی آموزشگاهی و تربیتی
– روانشناسی صنعتی و مهندسی
